เหรียญกษาปณ์ หนึ่งเซี่ยว จุลศักราช 1249

1) เหรียญที่ระลึก กรุงรัตนโกสินทร์ พ.ศ.2325-2525. (สมุทรสาคร: โรงพิมพ์ยูไนเต็ดโปรดักชั่น), 2525.
2) http://coinquest.com/cgi-bin/cq/coins?main_coin=1806 เข้าถึงเมื่อ 11 ก.พ. 61
3) https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9A%E0%B8%B2%E0 %B8%97_(%E0%B8%AA%E0%B8%81%E0%B8%B8%E0%B8%A5%E0%B9%80%E0%B8%87%E0%B8%B4%E0%B8%99) เข้าถึงเมื่อ 11 ก.พ. 61
4) https://www.allcoinvalues.com/united-kingdom/1890-uk-penny-value2c-victoria.html เข้าถึงเมื่อ 11 ก.พ. 61

เหรียญกษาปณ์ หนึ่งเซี่ยว ด้านหน้าเป็นรูป พระบรมสาทิสลักษณ์รัชกาลที่ 5 ผันพระพักตร์ไปทางซ้าย ขอบมีจารึกว่า “จุฬาลงกรณ์ ป.ร. พระจุลจอมเกล้าเจ้ากรุงสยาม” ด้านหลัง เป็นรูปพระสยามเทวาธิราช ถือไม้เท้า ประทับนั่งบนตราแผ่นดิน มีรูปช้างสามเศียรหมายถึงประเทศสยาม ช้างเผือกหมายถึงประเทศลาว และรูปกริชหมายถึงหัวเมืองปักษ์ใต้รัฐมลายู พร้อมจารึกรอบขอบว่า “หนึ่ง”, “เซี่ยว” และ “1249”

ในหมู่นักสะสมเหรียญบางครั้งเรียกเหรียญนี้ว่า “เหรียญกษาปณ์พระสยามเทวาธิราช” ในกลุ่มเหรียญลักษณะเช่นนี้ เหรียญชิ้นนี้ถูกผลิตขึ้นเป็นรุ่นแรกในปี จุลศักราช 1249 หรือพ.ศ. 2430 หลังจากนั้นจึงมีการผลิตเรื่อยมาจนถึงประมาณ พ.ศ. 2448 โดย รัชกาลที่ 5 ทรงโปรดให้ผลิตเหรียญชนิดนี้ขึ้นเพื่อหมุนเวียนออกใช้ในระบบเศรษฐกิจ สาเหตุหนึ่งเนื่องจากในภาวะนั้นมีการปลอมแปลงพดด้วงและเหรียญจำนวนมาก

ด้านหน้า และหลัง เหรียญสหราชอาณาจักร 1 Penny พ.ศ. 2430

จากการศึกษาพบว่าเหรียญชนิดนี้รับแรงบันดาลใจจากเหรียญของสหราชอาณาจักรในช่วง พ.ศ. 2430 ด้านหนึ่งเป็นรูปบุคคลหันข้าง อีกด้านเป็นรูปเทพเจ้า เมื่อนำเหรียญหนึ่งเซี่ยว และเหรียญของสหราชอาณาจักรมาเปรียบเทียบกัน พบประเด็นที่น่าสนใจ 2 จุดคือ การเรียงตัวอักษร และรูปเทพเจ้า

1.1 การเรียงตัวอักษร ด้านหนึ่งของเหรียญของสหราชอาณาจักรเริ่มต้นด้วย “VICTORIA D:G:BRITT:REG:F:D” ซึ่ง “VICTORIA” คือ พระนาม สมเด็จพระราชินีนาถวิกตอเรียแห่งสหราชอาณาจักร “D:G:BRITT:REG:F:D” ย่อมาจากภาษาละตินว่า Dei gratia Britain regina fidei defensor แปลไทยว่า พระราชินีในพระกรุณาของพระเจ้า, ผู้พิทักษ์สหราชอาณาจักรและศรัทธา เมื่อนำมาเปรียบเทียบกับเหรียญหนึ่งเซี่ยว บริเวณ VICTORIA D:G: ถูกแทนที่ด้วย “จุฬาลงกรณ์ ป.ร.”และ BRITT:REG:F:D ซึ่งมีความหมายแสดงถึงผู้ปกครองดินแดน ถูกแทนที่ด้วย “พระจุลจอมเกล้าเจ้ากรุงสยาม” แสดงให้เห็นว่าการออกแบบเหรียญของไทยชิ้นนี้ไม่เพียงต้องการให้มีรูปแบบที่คล้ายเคียงกันทั้งในด้านการเรียงอักษร และการใช้มหัพภาค แต่ยังมีความพยายามให้มีความหมายเหมือนกันอีกด้วย

1.2 ในส่วนของรูปเทพเจ้าซึ่งอยู่อีกด้านของเหรียญ แบ่งได้อีก 2 ประเด็น คือ

เทพเจ้าแห่งอาณาจักร เหรียญสหราชอาณาจักรเป็นรูปเทวี “Britannia” บุคลาธิษฐานของเกาะบริเตนหรือกล่าวได้ว่าเป็น “เทพเจ้าแห่งสหราชอาณาจักร” เมื่อนำมาเปรียบเทียบกับเหรียญหนึ่งเซี่ยวได้ปรับให้เป็นรูป “พระสยามเทวาธิราช” เทพเจ้าแห่งอาณาจักรสยาม
รูปแบบศิลปะ พบว่ามีความพยายามในการล้อรูปแบบเทวี Britannia ทั้งลักษณะการนั่ง การวางพระหัตถ์ การไขว่พระบาท และการถืออาวุธของพระสยามเทวาธิราช รวมถึงบัลลังก์ที่ประทับที่เทวี Britannia ประทับอยู่บนธงชาติสหราชอาณาจักร ส่วนพระสยามเทวาธิราชประทับอยู่บนตราแผ่นดิน เชื่อว่าเหรียญนี้ถือเป็นครั้งแรกที่ปรับให้พระสยามเทวาธิราชที่เกิดขึ้นในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวซึ่งมีรูปแบบเดิมคือประทับยืนถือพระหัตถ์ขวาทรงพระแสงขรรค์ พระหัตถ์ซ้ายแสดงวิตรรกมุทรา ถูกปรับกลายเป็นประทับนั่งบนตราแผ่นดินและถือคฑาแทนการถือพระขรรค์ซึ่งจะเป็นแรงบันดาลใจให้รูปแบบเช่นนี้ถูกนำไปใช้ในองค์กรต่างๆในปัจจุบัน เช่น ธนาคารแห่งประเทศไทย และหนังสือยุทธะโกษ หนังสือรายเดือนของกองทัพบก

ตราธนาคารแห่งประเทศไทย

เหรียญชิ้นนี้ ถูกผลิตขึ้นในช่วงเวลาเดียวกับที่กำลังมีการก่อสร้างตึกเก่า ในโรงเรียนอัสสัมชัญ ซึ่งทั้งสองล้วนได้รับการสนับสนุกจาก พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระบรมวงศานุวงศ์ ทั้งเหรียญ และโรงเรียนอัสสัมชัญกรุงเทพฯ นี้จึงถือได้ว่าเป็นตัวอย่างของการปฏิรูปการเมืองการปกครอง ด้านการเงินการคลัง และการศึกษา ในสมัยรัชกาลที่ 5 เพื่อให้ประเทศอยู่รอดจากการล่าอาณานิคมซึ่งมีข้ออ้างว่าประเทศไม่มีประสิทธิภาพในการบริหารราชการและมีความล้าหลัง ด้วยเหตุนี้จึงทำให้ ประเทศสยามต้องปรับเปลี่ยนประเทศเท่ากับระเบียบมาตรฐานของตะวันตก